وجین کتاب:
ماده ۱- تعریف:
وجین فرآیندی است که از طریق آن کتاب های زائد و یا بی استفاده از مجموعه خارج میشود.
ماده ۲- هدف
از آنجا که مجموعه کتابخانه یک ارگانیسم در حال رشد محسوب میگردد، لذا از طریق وجین از انباشته شدن کتابهای زائد و بی استفاده جلوگیری میشود و فضای لازم برای کتابهای جدید و رشد مجموعه فراهم خواهد شد.
ماده ۳- اهمیت
اگر به مجموعه کتابخانه بطور مداوم اضافه شود و هیچ چیز از آن کم نشود، زمانی فرا میرسد که دیگر جایی برای کتب جدید وجود نخواهد داشت. این امر موجب میشود کتابهای جدیدبه دلیل کمبود فضا به ندرت خریداری شوند و دسترسی به مواد مجموعه چنان برای استفاده کنندگان دشوار شود که نمیتوانند آنچه را میخواهند بیابند و بناچار دست از بهره جویی از مجموعه بر میدارند چرا که نه تنها منابع به روز نیستند بلکه یافتن کتابهای قدیمی و فرسوده میان حجم زیادی از کتاب و قفسه های فشرده کار را برای کاربران و کتابداران دشوار میسازد.
ماده ۴- ضوابط و معیارها
- وضع ظاهری: کتابهای مندرس با وضع و شرایط نامناسب را میتوان از مجموعه خارج نمود، اما در صورتی که از کتابهای پرمراجعه کننده باشند، می بایست با نسخه های جدید جایگزین شوند.
- نسخه تکراری: این مورد شامل کتابهایی است که بدون دلیل بیش از حد لزوم نسخه های تکراری آنها در مجموعه گردآوری شده است و یا مربوط به کتابهایی است که بنا به شرایط و موقعیت زمانی، از عناوین پرمراجعه بودهاند و بنابراین از آنها نسخههای تکراری تهیه و در مجموعه قرار داده شده است، اما در شرایط فعلی اهمیت موضوعی خود را از دست دادهاند و یک نسخه از آن نیز در مجموعه کفایت مینماید، لذا نسخه های تکراری باید از مجموعه وجین شوند.
- ویرایشهای کهنه تر و منسوخ: این معیار بیشتر در خصوص کتب علمی صدق میکند که ویرایش قدیمی با ورود ویرایش جدیدتر منسوخ میگردد، لازم است که ویرایش قدیمی از مجموعه وجین شود.
- محتوای قدیمی و کم ارزش: بعضی از کتابهای علمی پس از مرور سالها، اعتبار محتوایی خود را از دست میدهند و کم ارزش میشوند. مثلاً در مورد زبانهای برنامهنویسی و علوم کامپیوتری عمر محتوایی و تاریخ مصرف کتابها به سرعت منقضی می گردد.
- میزان استفاده: با بررسی تعداد دفعات استفاده و یا به امانت رفتن یک کتاب می توان دریافت که چه کتابهایی بسیار کم استفاده و یا بی استفاده بوده و واجد شرایط وجین هستند. برای این کار میتوان محدوده زمانی سه سال را در نظر گرفت و کتابی که به مدت سه سال استفاده نشده است بهتر است از مجموعه خارج شود.
تبصره ۱- در کلیه حالات ماده ۴، وجود حداقل دو نسخه از کتب تخصصی ضروری است.
ماده ۵- نیروی انسانی
کتابداران هر بخش بهترین افراد جهت انجام وجین هستند، زیرا اولاً بیشتر از سایرین با مجموعه خود آشنا هستند، ثانیاً بهتر از دیگران از نیازهای مراجعین خود آگاهاند.
ماده ۶- روش کار
کتابدار موظف است بصورت سالیانه، به منظور بازکردن فضا برای کتابهای جدید و روزآمد نمودن مجموعه خود بر اساس معیارهای برشمرده و به ترتیب رده های موضوعی، مجموعه را بررسی و عمل وجین را انجام دهد. در پایان کار وجین، باید کتابهای وجین شده به وسیله هیاتی مرکب از چند نفر از کتابداران متخصص کتابخانه مورد بررسی قرار گیرد تا چنانچه کتابی استثنائی تشخیص داده شد به مجموعه بازگردانده شود.
ماده ۷- مراحل پس از وجین
پس از آنکه معلوم شد چه کتابهایی باید وجین شده و از مجموعه کتابخانه خارج شود، صورتجلسهای با امضای مسئول بخش کتابخانه، مدیر کتابخانه و دیگر کسانی که مسئولیتی در این مورد دارند، تهیه و به امضای افراد برسد و در آن سرنوشت کتابها (به صلاحدید افراد) نوشته می شود. مانند اهداء و مبادله با دیگر کتابخانه ها. (ذکر شماره ثبت، عنوان کتاب، نام نویسنده و دیگر مشخصات کتاب ضروری است). پس از انجام وجین فیزکی منابع، باید لیست کتابهای وجین شده در اختیار بخش سازماندهی قرار گیرد تا از نرمافزار کتابخانه نیز به صورت الکترونیکی وجین شوند.
تبصره ۲- لازم است مسئول کتابخانه فهرستی از کتابهای وجین شده را با امضای همه افراد در بایگانی کتابخانه نگاهداری کرده و همچنین در دفتر ثبت کتابخانه، (یا در نرمافزار کتابخانه)کتابهای وجین شده را همراه با تاریخ وجین مکتوب نماید.